Skip to main content

Linux File System Structure

Linux File System Hierarchy Standard (FHS)​

Linux distributionlarida fayl tizimi FHS (Filesystem Hierarchy Standard) bo'yicha tashkil etilgan. Bu standart barcha fayllar va papkalarning qayerda joylashishi kerakligini belgilaydi.

Root Directory (/) - Ildiz Katalog​

Linux da barcha narsalar root directory / dan boshlanadi. Bu Windows dagi C:\ ga o'xshaydi, lekin Linux da faqat bitta ildiz mavjud.

Mening rasmim

Asosiy Kataloglar Tavsifi​

/bin - Essential Command Binaries​

  • Maqsad: Barcha foydalanuvchilar uchun zarur buyruqlar
  • Misollar: ls, cp, mv, rm, cat, echo
  • DevOps uchun: Container image'larda minimal buyruqlar to'plami
# /bin katalogidagi buyruqlarni ko'rish
ls -la /bin/

/sbin - System Binaries​

  • Maqsad: Tizim administratori uchun buyruqlar
  • Misollar: mount, umount, fdisk, iptables
  • Huquqlar: Odatda root foydalanuvchi uchun
# /sbin katalogidagi buyruqlarni ko'rish
ls -la /sbin/

/etc - Configuration Files​

  • Maqsad: Tizim konfiguratsiya fayllari
  • Muhim fayllar:
    • /etc/passwd - foydalanuvchi ma'lumotlari
    • /etc/hosts - host fayllari
    • /etc/fstab - fayl tizimi jadval
    • /etc/crontab - cron ishi jadvali
    • /etc/nginx/ - Nginx konfiguratsiyasi
    • /etc/docker/ - Docker konfiguratsiyasi
# Muhim konfiguratsiya fayllarini ko'rish
ls -la /etc/passwd
ls -la /etc/hosts
ls -la /etc/fstab

/home - User Home Directories​

  • Maqsad: Foydalanuvchilarning shaxsiy kataloglari
  • Struktura: /home/username/
  • DevOps uchun: SSH kalitlari, konfiguratsiya fayllari
# Foydalanuvchi katalogini ko'rish
ls -la /home/
ls -la /home/$USER/

/root - Root User Home​

  • Maqsad: Root foydalanuvchining shaxsiy katalogi
  • Joylashuv: /home/ dan alohida
  • Xavfsizlik: Maxsus himoyalangan

/var - Variable Data​

  • Maqsad: O'zgaruvchan ma'lumotlar
  • Muhim papkalar:
    • /var/log/ - log fayllari
    • /var/lib/ - dastur ma'lumotlari
    • /var/cache/ - kesh fayllari
    • /var/spool/ - navbat fayllari
    • /var/www/ - veb-server fayllari
# Log fayllarni ko'rish
ls -la /var/log/
# Docker ma'lumotlarini ko'rish
ls -la /var/lib/docker/

/tmp - Temporary Files​

  • Maqsad: Vaqtinchalik fayllar
  • Xususiyatlari: Tizim qayta ishga tushganda tozalanadi
  • Huquqlar: Barcha foydalanuvchilar yoza oladi
# Vaqtinchalik fayl yaratish
echo "test" > /tmp/test.txt

/usr - User Programs​

  • Maqsad: Foydalanuvchi dasturlari va ma'lumotlari
  • Struktura:
    • /usr/bin/ - foydalanuvchi buyruqlari
    • /usr/sbin/ - tizim buyruqlari
    • /usr/lib/ - kutubxonalar
    • /usr/local/ - mahalliy o'rnatilgan dasturlar
    • /usr/share/ - arxitektura-mustaqil fayllar
# /usr/bin da dasturlarni ko'rish
ls -la /usr/bin/ | head -20

/opt - Optional Software​

  • Maqsad: Qo'shimcha dasturlar
  • Misollar: Google Chrome, Skype, third-party dasturlar
  • DevOps uchun: Maxsus vositalar o'rnatish

/lib va /lib64 - Shared Libraries​

  • Maqsad: Dinamik kutubxonalar (.so fayllari)
  • Muhimlik: Tizim ishlashi uchun zarur
  • DevOps uchun: Container image optimizatsiyasi

/dev - Device Files​

  • Maqsad: Qurilma fayllari
  • Misollar:
    • /dev/sda1 - birinchi disk
    • /dev/null - "qora tuynuk"
    • /dev/zero - nol generatori
    • /dev/random - tasodifiy raqamlar
# Disk qurilmalarini ko'rish
ls -la /dev/sd*
# Null device test
echo "test" > /dev/null

/proc - Process Information​

  • Maqsad: Virtual fayl tizimi (RAM da)
  • Ma'lumotlar: jarayonlar, tizim holati
  • Misollar:
    • /proc/cpuinfo - CPU ma'lumotlari
    • /proc/meminfo - xotira ma'lumotlari
    • /proc/[PID]/ - jarayon ma'lumotlari
# CPU ma'lumotlarini ko'rish
cat /proc/cpuinfo
# Xotira holatini ko'rish
cat /proc/meminfo

/sys - System Information​

  • Maqsad: Kernel va qurilma ma'lumotlari
  • Virtual: RAM da joylashgan
  • Foydalanish: tizim monitoringi

/boot - Boot Files​

  • Maqsad: Tizim yuklash fayllari
  • Misollar:
    • vmlinuz - kernel
    • initrd.img - initial ramdisk
    • grub/ - bootloader konfiguratsiyasi

/media va /mnt - Mount Points​

  • /media/: USB, CD/DVD kabi removable media uchun
  • /mnt/: Vaqtinchalik mount uchun
  • DevOps uchun: Docker volume'lar, network storage

File System Types​

Mahalliy File System'lar​

  • ext4: Linux uchun standart
  • xfs: Katta fayllar uchun optimal
  • btrfs: Snapshot va subvolume qo'llab-quvvatlaydi
  • zfs: Ma'lumotlar yaxlitligi va siqish

Network File System'lar​

  • NFS: Network File System
  • CIFS/SMB: Windows bilan ulashish
  • GlusterFS: Distributed storage
  • CephFS: Scalable storage

Maxsus File System'lar​

  • tmpfs: RAM da fayl tizimi
  • overlayfs: Container layer'lar uchun
  • devtmpfs: Device files uchun

DevOps uchun Muhim Kataloglar​

Docker va Container'lar​

# Docker ma'lumotlari
/var/lib/docker/
├── containers/     # Container ma'lumotlari
├── images/         # Image layer'lari
├── volumes/        # Docker volume'lar
└── networks/       # Network konfiguratsiyasi

Kubernetes​

# Kubelet ma'lumotlari
/var/lib/kubelet/
├── pods/           # Pod ma'lumotlari
├── config/         # Kubelet konfiguratsiyasi
└── plugins/        # CSI plugin'lar

# etcd ma'lumotlari
/var/lib/etcd/

Log Files (DevOps uchun muhim)​

/var/log/
├── syslog          # Tizim log'lari
├── auth.log        # Autentifikatsiya log'lari
├── nginx/          # Nginx log'lari
├── apache2/        # Apache log'lari
├── docker/         # Docker daemon log'lari
└── kubernetes/     # Kubernetes component log'lari

SSH va Security​

# SSH konfiguratsiyasi
/etc/ssh/
├── sshd_config     # SSH daemon konfiguratsiyasi
├── ssh_config      # SSH client konfiguratsiyasi
└── ssh_host_*      # Host kalitlari

# Foydalanuvchi SSH kalitlari
~/.ssh/
├── id_rsa          # Private key
├── id_rsa.pub      # Public key
├── authorized_keys # Ruxsat etilgan kalitlar
└── known_hosts     # Ma'lum host'lar

Mount Points va Disk Management​

Mount Buyruqlari​

# Mount qilingan fayl tizimlarini ko'rish
mount
df -h

# Yangi disk mount qilish
sudo mount /dev/sdb1 /mnt/newdisk

# Unmount qilish
sudo umount /mnt/newdisk

/etc/fstab Konfiguratsiyasi​

# /etc/fstab misoli
/dev/sda1  /      ext4  defaults  1  1
/dev/sda2  /home  ext4  defaults  1  2
tmpfs      /tmp   tmpfs defaults  0  0

File Permissions va Ownership​

Permission Bits​

# File permission ko'rish
ls -la filename

# Permission o'zgartirish
chmod 755 filename      # rwxr-xr-x
chmod u+x filename      # User uchun execute qo'shish

# Ownership o'zgartirish
chown user:group filename

Special Directories​

# Sticky bit (faqat owner o'chira oladi)
chmod +t /tmp

# SUID bit (owner sifatida ishga tushadi)
chmod u+s /usr/bin/sudo

# SGID bit (group sifatida ishga tushadi)
chmod g+s /directory

Xulosa​

Linux fayl tizimi tuzilishi FHS standartiga asoslangan bo'lib, har bir katalogning o'z maqsadi va qoidalari mavjud. DevOps muhandislari uchun eng muhim kataloglar /etc, /var, /usr, /opt va /proc hisoblanadi. Bu kataloglarni to'g'ri tushunish tizimni samarali boshqarish va monitoring qilishda juda muhimdir.